معرفی انواع خشکبار و حبوبات، کاربرد و خواص آن‌ها

انواع خشکبار و حبوبات از جمله مواد غذایی هستند که از دیرباز در تغذیه بشر نقش مهمی ایفا کرده‌اند. این مواد به‌دلیل خواص تغذیه‌ای، امکان انبارداری طولانی‌مدت و تنوع در کاربردها، همواره مورد توجه جوامع مختلف بوده‌اند. خشکبار شامل میوه‌های خشک‌شده مانند کشمش، پرتقال خشک، انجیر و خرما و حبوبات شامل لوبیا، عدس، نخود، ماش و باقلا و… هستند.

مقاله پیش‌رو با هدف معرفی انواع خشکبار و حبوبات، بررسی خواص تغذیه‌ای و دارویی آن‌ها، و کاربردهای گسترده‌شان در آشپزی و صنایع غذایی تدوین شده است. این نوشته ضمن تأکید بر اهمیت این مواد در تأمین نیازهای روزانه بدن، به بررسی جنبه‌های فرهنگی و اقتصادی مصرف آن‌ها نیز می‌پردازد. امید است این مقاله بتواند به‌عنوان منبعی جامع برای علاقه‌مندان به تغذیه سالم و متخصصان علوم غذایی مورد استفاده قرار گیرد.

 

خشکبار و حبوبات چه هستند و چه تفاوتی با هم دارند؟

خشکبار و حبوبات دو دسته از مواد غذایی هستند که هردو را می‌توان طولانی‌مدت نگهداری کرد، زیرا رطوبت کمی دارند. اما این شباهت نباید سبب نادیده‌گرفتن تفاوت بنیادین آن‌ها گردد. این دو گروه از نظر منشأ، خواص تغذیه‌ای، کاربردها و ساختار شیمیایی کاملا با یکدیگر متفاوت هستند.

1. خشکبار چیست؟

خشکبار شامل میوه‌ها، دانه‌ها و مغزهایی است که پس از برداشت، آب طبیعی خود را از دست داده‌اند و به‌صورت خشک ذخیره و مصرف می‌شوند. این مواد معمولاً به‌دلیل عمر ماندگاری طولانی و خواص تغذیه‌ای بالا، در بسیاری از جوامع مورد استفاده قرار می‌گیرند.

• منشأ: میوه‌ها (مانند خرما، کشمش، انجیر)، دانه‌ها (مانند کنجد، دانه کدو) و مغزها (مانند گردو، بادام، فندق).
• فرآوری: خشک‌کردن طبیعی (در معرض آفتاب) یا صنعتی (استفاده از دستگاه‌های خشک‌کن).
• ترکیبات غذایی: سرشار از کربوهیدرات‌ها، چربی‌های سالم، فیبر، ویتامین‌ها (مانند ویتامین E و B) و مواد معدنی (مانند پتاسیم، منیزیم و آهن). این گروه از مواد غذایی حاوی پروتئین هم هستند، اما به میزان کمتر.
• کاربردها: به‌عنوان میان‌وعده سالم و در تهیه غذاها شیرینی‌جات، کیک‌ها و دسرها استفاده می‌شوند. آن‌ها معمولا نیازی به پخت ندارند.

2. حبوبات چیست؟

حبوبات شامل دانه‌های خشکی هستند که از گیاهان خانواده لگوم (Leguminosae) به دست می‌آیند. این دانه‌ها به‌عنوان منبع غنی پروتئین گیاهی و فیبر شناخته می‌شوند و در تهیه خورش‌ها، آش‌ها و سوپ‌ها کاربرد دارند.

• منشأ: دانه‌های گیاهانی مانند لوبیا، عدس، نخود، ماش و باقلا.
• فرآوری: معمولاً پس از برداشت خشک شده و به‌صورت پخته‌شده مصرف می‌شوند.
• ترکیبات غذایی: سرشار از پروتئین گیاهی، کربوهیدرات‌ها، فیبر، ویتامین‌ها (مانند ویتامین B) و مواد معدنی (مانند آهن، روی و منیزیم).
• کاربردها: در تهیه غذاها استفاده می‌شوند.

 

تفاوت‌های انواع خشکبار و حبوبات

تفاوت‌های انواع خشکبار و حبوبات را می‌توان در جدول زیر خلاصه کرد.

معیار	خشکبار	حبوبات
منشأ	میوه‌ها، دانه‌ها و مغزها	دانه‌های گیاهان خانواده لگوم
فرآوری	خشک‌کردن میوه‌ها یا دانه‌ها	خشک‌کردن دانه‌های گیاهی
ترکیبات	سرشار از کربوهیدرات، چربی‌های سالم و ویتامین‌ها	سرشار از پروتئین، فیبر و کربوهیدرات
کاربردها	میان‌وعده، شیرینی‌جات، تزئین غذاها	خورش‌ها، سوپ‌ها، آش‌ها
میزان پروتئین	کم‌تر (به جز مغزهایی مانند گردو و بادام)	بیشتر (منبع اصلی پروتئین گیاهی)
میزان چربی	بیش‌تر (به‌ویژه در مغزها)	کمتر
میزان فیبر	متوسط	بالا
مصرف	معمولاً به‌عنوان میان‌وعده یا تزئین	به‌عنوان بخش اصلی وعده‌های غذایی

 

لیست کامل انواع خشکبار

در ادامه می‌توانید، لیستی کامل از انواع خشکباری که به‌شکل رایج در ایران استفاده می‌شوند را ببینید.

 

مغز دانه‌ها (آجیل)

بادام درختی:

• بادام مامایی
• بادام سنگی
• بادام ربیع
• بادام کاغذی
• بادام تلخ

پسته:

• پسته اکبری
• پسته احمدآقایی
• پسته کله‌قوچی
• پسته فندقی

گردو:

• گردو تویسرکان
• گردو کاغذی
• گردو چندلر
• گردو محلی

فندق:

• فندق اشکورات
• فندق محلی
• فندق نگرت

تخمه‌ها:

• تخمه آفتاب‌گردان
• تخمه کدو
• تخمه ژاپنی
• تخمه هندوانه

سایر مغزها:

• بادام هندی
• بادام زمینی (گاهی جزو حبوبات محسوب می‌شود)
• ماکادمیا
• چلغوز (دانه کاج)
• کنجد
• مغز هسته زردآلو

 

میوه‌های خشک‌شده

کشمش:

• کشمش سبز
• مویز
• سیاه (مونوکا)
• طلایی (سلطانا)
• کشمش پلویی (قرمز)

خرما:

• خرما پیارم
• خرما مضافتی
• خرما زاهدی
• خرما کبکاب
• خاصویی
• مجول (لوکس)

انجیر خشک:

• انجیر خشک پرک
• انجیر خشک استهبان
• انجیر خشک سفید
• انجیر خشک سیاه
• انجیر خشک زرد

برگه‌ها:

• برگه زردآلو (قیسی)
• برگه هلو
• برگه آلو
• برگه سیب
• برگه کیوی
• برگه موز
• برگه انبه

سایر میوه‌های خشک:

• توت خشک
• آلبالو خشک
• زرشک
• سنجد
• عناب
• آلو بخارا
• لیمو عمانی

 

لیست کامل انواع حبوبات

در ادامه می‌توانید، لیستی کامل از انواع حبوباتی که به‌شکل رایج در ایران استفاده می‌شوند را ببینید.

 

لوبیا:

• لوبیا چیتی
• لوبیا قرمز
• لوبیا سفید
• لوبیا سیاه
• لوبیا چشم‌بلبلی
• لوبیا کشاورزی
• لوبیا سبز (غالباً به‌صورت تازه مصرف می‌شود، اما خشک‌شده نیز موجود است)

عدس:

• عدس سبز
• عدس قرمز (دال عدس)
• عدس قهوه‌ای
• عدس سیاه (گاهی به نام عدس beluga نامیده می‌شود.)

نخود:

• نخود سفید (کابولی)
• نخود قهوه‌ای (برنجی)
• نخود سیاه
• نخود فرنگی (نخود سبز خشک‌شده)
• نخود کبک‌دار (نخودچی)

ماش:

• ماش ریز (عمرانی)
• ماش درشت

لپه:

• لپه زرد
• لپه قرمز (غالباً از عدس یا نخود تهیه می‌شود)

باقلا:

• باقلا زرد (خشک‌شده برای غذاهایی مثل باقلاپلو)
• باقلا مازندرانی (غالباً تازه، اما خشک‌شده نیز موجود است)

سویا:

• سویا زرد (رایج‌ترین)
• سویا سیاه
• سویا سبز

کینوا:

• سفید
• قرمز
• سیاه

ذرت:

• ذرت دانه‌ای
• ذرت شیرین
• ذرت پاپ‌کورن
• ذرت علوفه‌ای

 

معرفی انواع خشکبار و حبوبات

ما در این مقاله به لیست جامع انواع خشکبار و حبوبات بسنده نمی‌کنیم و هرکدام از آن‌ها را به‌شکل مجزا توضیح می‌دهیم. لازم به ذکر است که در این قسمت از مقاله انواع خشکبار و حبوبات به‌دنبال هم و بدون داشتن سرفصل مجزا بررسی می‌شوند.

 

بادام درختی (almond)

بادام درختی (Prunus dulcis)، از گیاهان تیره گلسرخیان (Rosaceae)، درخت بومی خاورمیانه و آسیای غربی است که دانه‌های خوراکی آن (بادام) ارزش غذایی بالایی دارند. این درخت دارای برگ‌های باریک و میوه‌های هسته‌دار است که در مناطق معتدل و خشک، مانند ایران رشد می‌کند.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات در دو نوع شیرین و تلخ وجود دارد؛ نوع شیرین برای مصرف خوراکی رایج است، درحالی‌که نوع تلخ به‌دلیل وجود آمیگدالین (ماده‌ای سمی) تنها پس از فرآوری قابل مصرف می‌باشد. انواع بادام درختی شیرین شامل بادام مامایی (شیرین، پوست نازک)، بادام سنگی (پوست سخت، مقاوم)، بادام ربیع (زودرس) و بادام کاغذی (پوست شکننده) است.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات سرشار از چربی‌های سالم، پروتئین، فیبر، ویتامین E و منیزیم بوده و به سلامت قلب، کاهش کلسترول و تقویت استخوان‌ها کمک می‌کند. همچنین، از نظر طب سنتی یک غذای کامل محسوب می‌شود.

در آشپزی ایرانی، بادام در غذاهایی مثل خورش خلال، شیرینی‌ها و به‌صورت خام یا بوداده مصرف می‌شود. همچنین در صنایع آرایشی (روغن بادام) و دارویی کاربرد دارد. ایران یکی از تولیدکنندگان اصلی بادام در جهان است.

فروشگاه کهیلا این بادام را در دو نوع بادام ایرانی زعفرانی اعلاء و بادام ایرانی خام ارائه می‌دهد.

 

پسته (pistachio)

پسته (Pistacia vera)، درختی از تیره پسته‌ایان (Anacardiaceae)، بومی مناطق خشک و گرم آسیای مرکزی و خاورمیانه است. این درخت دوپایه با برگ‌های مرکب، میوه‌های هسته‌دار تولید می‌کند که دانه‌های خوراکی آن (پسته) بسیار ارزشمندند.

انواع پسته در ایران شامل اکبری (درشت، لوکس)، احمدآقایی (سفید، کشیده)، کله‌قوچی (گرد، مقاوم) و فندقی (کوچک، اقتصادی) است.

مغز پسته سرشار از چربی‌های سالم، پروتئین، فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها و پتاسیم بوده، به سلامت قلب، کنترل قند خون و تقویت ایمنی کمک می‌کند.

در آشپزی ایرانی، پسته در شیرینی‌ها (باقلوا، گز)، غذاها (زرشک‌پلو) و به‌صورت خام یا بوداده مصرف می‌شود. همچنین در صنایع غذایی و آرایشی کاربرد دارد. ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان پسته جهان است.

شما می‌توانید برای خرید پسته احمدآقایی زعفرانی، پسته احمدآقایی خام و خرید پسته احمدآقایی عربی به قسمت خشکبار فروشگاه کهیلا مراجعه کنید.

 

گردو (Walnut)

گردو (Juglans regia)، درختی برگ‌ریز از تیره گردوییان (Juglandaceae)، بومی آسیای مرکزی و مدیترانه است. این درخت با برگ‌های کشیده و میوه‌های هسته‌دار، مغز خوراکی مغذی تولید می‌کند.

انواع گردو در ایران شامل گردو تویسرکان (درشت، چرب)، گردو کاغذی (پوست نازک)، گردو چندلر (پربار) و گردو محلی (بومی مناطق مختلف) است. همچنین این نوع از انواع خشکبار و حبوبات به‌شکل مغز گردو و گردو با پوست در بازار وجود دارد.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات سرشار از امگا۳، پروتئین، فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها و منیزیم بوده، به سلامت مغز، قلب و کاهش التهاب کمک می‌کند.

در آشپزی ایرانی، گردو در غذاهایی مثل فسنجان، خورش خلال و شیرینی‌ها استفاده می‌شود و به‌صورت خام یا بوداده مصرف می‌گردد. همچنین در صنایع چوب و روغن‌گیری کاربرد دارد. ایران از تولیدکنندگان برجسته گردوی جهان است.

با مراجعه به قسمت خشکبار فروشگاه کهیلا می‌توانید برای خرید گردو سفید ایرانی اقدام کنید.

 

فندق (Hazelnut)

فندق میوه‌ درختچه‌ای از خانواده‌ی B etulaceae و جنس Corylus است که در مناطق معتدل با بارندگی مناسب رشد می‌کند. فندق به‌صورت بوته‌ای یا درختچه‌ای و عمدتاً در استان‌های شمالی ایران یافت می‌شود.

انواع فندق در ایران شامل فندق اشکورات (درشت، بومی گیلان)، فندق محلی (مناطق شمالی) و فندق نگرت (مقاوم به سرما) است. این نوع از انواع خشکبار و حبوبات به‌شکل خام، بوداده و کامل و مغز جدا‌شده ارائه می‌گردد.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات سرشار از چربی‌های سالم، ویتامین E، منیزیم و آنتی‌اکسیدان‌ها بوده، به سلامت قلب، پوست و کاهش کلسترول کمک می‌کند.

در آشپزی، فندق در شیرینی‌پزی (شکلات، کیک)، به‌صورت خام یا بوداده و در صنایع آرایشی (روغن فندق) استفاده می‌شود. شما می‌توانید برای تهیه مغز فندق سفید، به کهیلا اعتماد کنید.

 

تخمه‌ها

تخمه‌ها به دانه‌های خوراکی گیاهان، به‌ویژه کدو، آفتاب‌گردان، هندوانه و خربزه اطلاق می‌شود. از نظر گیاه‌شناسی، این دانه‌ها معمولاً در میوه گیاهان خانواده کدوئیان (Cucurbitaceae) یا آفتاب‌گردان (Asteraceae) یافت می‌شوند.

انواع تخمه شامل تخمه آفتاب‌گردان (شور یا خام)، تخمه کدو (مغذی و ترد)، تخمه هندوانه و خربزه (کوچک و خوش‌طعم) است.

خواص اصلی این نوع از انواع خشکبار و حبوبات شامل پروتئین، فیبر، چربی‌های سالم، ویتامین E و منیزیم است که به سلامت قلب، تقویت استخوان‌ها و کاهش التهاب کمک می‌کنند. کاربرد تخمه‌ها در میان‌وعده، آشپزی (مانند نان و سالاد) و صنایع روغن‌کشی است.

 

بادام هندی (Cashew)

بادام هندی (Anacardium occidentale) درختی گرمسیری از خانواده Anacardiaceae است که میوه‌ای کاذب و دانه‌ای خوراکی به نام بادام هندی تولید می‌کند. این دانه‌ها در پوسته‌ای سمی رشد می‌کنند که پیش از مصرف جدا می‌شود.

انواع بادام هندی شامل خام، بوداده، نمکی و طعم‌دار است. بادام هندی سرشار از پروتئین، فیبر، ویتامین‌های K و E، منیزیم و آنتی‌اکسیدان‌هاست که به سلامت قلب، کاهش کلسترول و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند. از آن در آشپزی (سالاد، دسر، غذاهای آسیایی)، تولید کره بادام هندی و صنایع غذایی استفاده می‌شود.

محصولات بادام هندی اعلاء زعفرانی کهیلا و بادام هندی اعلاء عربی (نمکی) کهیلا را می‌توانید از فروشگاه این برند به‌شکل آنلاین بخرید.

 

بادام زمینی (Peanuts)

بادام‌زمینی یا Arachis hypogaea گیاهی از تیره‌ لگوم‌ها (حبوبات) است که برخلاف آنچه از نامش به نظر می‌رسد، به خانواده مغزها تعلق ندارد. میوه‌ آن در زیر خاک رشد می‌کند.

انواع مختلفی از بادام‌زمینی وجود دارد، مانند نوع ورجینیا، اسپانیایی و رانر، که هرکدام در اندازه، طعم و کاربرد متفاوت‌اند. این نوع از انواع خشکبار و حبوبات سرشار از پروتئین، چربی‌های مفید، ویتامین E و آنتی‌اکسیدان‌هاست. بادام‌زمینی در تولید کره‌ بادام‌زمینی، روغن، تنقلات و همچنین در صنایع غذایی و دارویی کاربرد فراوان دارد.

ماکادمیا (Macadamia)

ماکادمیا، مغزی با طعم شیرین و کره‌ای از درختی بومی استرالیا است. این مغز خوراکی که به خانواده پروانه‌داران تعلق دارد، دارای پوست سخت و هسته چرب است. این نوع از انواع خشکبار و حبوبات به‌دلیل بافت نرم و طعم کره‌ای شناخته شده و در صنایع غذایی برای تولید شکلات، کیک و دسرها استفاده می‌شود. همچنین می‌توان از آن به عنوان میان‌‌وعده استفاده کرد.

چلغوز (دانه کاج)

چلغوز یا دانه کاج، مغز خوراکی درختان کاج است که در مناطق مدیترانه‌ای و آسیای مرکزی رشد می‌کند. این تخمه‌ها در میوه‌های کاج جمع‌آوری می‌شوند و دارای پوست نازک و هسته کوچک و خوش‌مزه‌ای هستند. چلغوز به‌دلیل طعم ملایم‌اش در پخت‌وپز و به‌عنوان چاشنی محبوب است. این نوع از انواع خشکبار و حبوبات همچنین به‌عنوان میان‌وعده استفاده می‌شود.

 

کنجد (Sesame)

کنجد دانه‌ای کوچک و براق از گیاه سمسم (Sesamum indicum) است که در مناطق گرمسیری کشت می‌شود. این دانه‌ها دارای انواع سفید، زرد و مشکی هستند و طعم متمایز و مغذی دارند. این نوع از انواع خشکبار و حبوبات علاوه‌بر مصرف مستقیم، در تهیه روغن، دُخمه و تزئین نان و شیرینی کاربرد دارد.

 

مغز هسته زردآلو

مغز هسته زردآلو، بذر داخل هسته میوه زردآلو است که شبیه به بادام تلخ است. این مغز خوراکی طعمی شبیه به بادام دارد و حاوی مواد مغذی مختلفی است. روغن استخراج‌شده از این نوع از انواع خشکبار و حبوبات و همچنین کنجاله‌اش ارزشمند است. مغز هسته زردآلو به‌عنوان میان‌وعده هم استفاده می‌شود.

مصرف زیاد مغز هسته زردآلو، به‌ویژه نوع تلخ آن، می‌تواند خطرناک باشد زیرا مشابه بادام تلخ حاوی ترکیبی سمی به نام آمیگدالین است. سازمان‌های بهداشتی مانند EFSA و FDA هشدار داده‌اند که نباید از این دانه‌ به‌صورت خوراکی و در حجم بالا استفاده کرد.

 

کشمش (Raisins)

کشمش، میوه خشک‌شده انگور (Vitis vinifera)، از خانواده Vitaceae است. میوه‌های این گیاه بوته‌ای و چندساله پس از خشک‌شدن به کشمش تبدیل می‌شود. انواع کشمش شامل کشمش سبز (از انگور سبز)، مویز ( از انگورهای شاهانی)، سیاه (مونوکا)، طلایی (سلطانا) و قرمز (کشمش پلویی) است که براساس نوع انگور و روش خشک‌کردن (آفتابی یا صنعتی) متفاوت‌اند.

این میوه خشک‌شده سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، فیبر، آهن و پتاسیم است و به سلامت قلب، گوارش و پیشگیری از کم‌خونی کمک می‌کند. از آن در آشپزی (کیک، شیرینی، پلو)، میان‌وعده و صنایع غذایی استفاده می‌شود. طعم شیرین و ماندگاری بالا، این نوع از انواع خشکبار و حبوبات را محصولی پرکاربرد کرده است.

 

خرما (Dates)

خرما، میوه درخت نخل (Phoenix dactylifera) از خانوادهArecaceae، است؛ گیاهی گرمسیری با میوه‌ای شیرین و خوش‌طعم. انواع آن شامل مضافتی (نرم، شیره‌دار)، پیارم (نیمه‌خشک، کاراملی)، زاهدی (خشک، قندی)، کبکاب خاصویی و مجول (لوکس) می‌باشد.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات سرشار از فیبر، پتاسیم، آهن و آنتی‌اکسیدان‌هاست که به سلامت قلب، گوارش، تقویت استخوان و درمان کم‌خونی کمک می‌کند. از آن به‌صورت تازه و خشک در میان‌وعده، دسر، شیرین، و غذاهای سنتی استفاده می‌شود. همچنین از خرما، شیره گرفته می‌شود. به‌دلیل طبع گرم، در طب سنتی برای سردمزاجان توصیه می‌گردد.

 

انجیر خشک (Dried figs)

انجیر خشک میوه‌ای است از درخت انجیر (Ficus carica) که در مناطق گرمسیری مانند اطراف مدیترانه رشد می‌کند. این درخت یک‌پایه بوده و میوه‌اش در واقع زائده‌ای حاوی گل‌های ریز است.

انواع انجیر خشک شامل سفید، سیاه و زرد می‌باشند که نوع سیاه آن به‌دلیل آنتی‌اکسیدان بیشتر، خواص ضدسرطانی قوی‌تری دارد. همچنین انجیر خشک پرک به‌نوعی از انجیر گفته می‌شود که به‌‌صورت کاملا باز (خندان) خشک شده است. انجیر خشک استهبان هم محصول منطقه استهبان در استان فارس است و به‌دلیل شرایط آب‌وهوایی خاص، روش‌های سنتی خشک‌کردن و کیفیت بالای میوه، از شهرت جهانی برخوردار است.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات سرشار از فیبر، کلسیم، پتاسیم، آهن و آنتی‌اکسیدان‌هاست که به سلامت استخوان‌ها، بهبود گوارش، تقویت حافظه و کاهش خطر بیماری‌های قلبی کمک می‌کند. همچنین به‌دلیل قند طبیعی بالا، انرژی‌زا بوده و در درمان یبوست مؤثر است. مصرف آن به‌عنوان میان‌وعده یا در ترکیب با غذاهای مختلف رایج است.​

 

برگه‌های میوه

برگه‌های میوه از انواع خشکبار و حبوبات محسوب می‌شوند که از خشک‌کردن لایه‌های میوه، بدون هسته حاصل می‌شوند. برگه زردآلو (قیسی)، برگه هلو، برگه کیوی، برگه موز، برگه انبه، برگه آلو و برگه سیب از جمله انواع برگه‌های محسوب می‌شوند.

خواص موجود در برگه‌ها وابسته به‌نوع میوه‌ای است که خشک می‌گردد. اما به‌طور کلی این نوع از انواع خشکبار و حبوبات حاوی فیبر بالا، رطوبت کم و کربوهیدرات بالا هستند. آن‌ها به‌شکل میان‌‌وعده استفاده می‌شوند و یا گاهی در داخل غذا (آش میوه) کاربرد دارند.

 

توت خشک

توت خشک نوعی از انواع خشکبار و حبوبات است که از میوه درخت توت (Morus alba یا Morus nigra) به‌دست می‌آید که بومی مناطق معتدل آسیا و اروپا است. این درخت برگ‌ریز با میوه‌های کوچک و شیرین بسیار معروف است و در بسیاری از مناطق ایران و حتی خیابان‌های شهرهای بزرگی مانند تهران به‌شکل خودرو رشد می‌کند.

انواع توت خشک شامل توت سفید و سیاه است که سفید آن رایج‌تر است. توت خشک سرشار از فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین C و آهن است و برای دیابت مناسب است، زیرا قند طبیعی دارد. از آن به‌عنوان میان‌وعده، جایگزین قند، یا در دمنوش‌ها و شیرینی‌پزی استفاده می‌شود. توت خشک سفید در طب سنتی کاربرد زیادی دارد.

 

آلبالو خشک Dried cherries) )

آلبالو خشک از میوه درخت آلبالو (Prunus cerasus)، بومی جنوب‌غرب آسیا و اروپا، تهیه می‌شود. این درخت کوچک میوه‌های ترش و قرمزی دارد.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات دارای طبع سرد، غنی از ویتامین C، آنتی‌اکسیدان‌ها و پتاسیم است که به کاهش فشار خون، بهبود دیابت و دفع حرارت بدن کمک می‌کند. کاربرد آن در آشپزی (خورش و پلو)، میان‌وعده و تهیه دمنوش است. همچنین برای درمان سنگ مثانه و مشکلات گوارشی در طب سنتی استفاده می‌شود.

زرشک (Barberry)

زرشک نوعی از انواع خشکبار و حبوبات است که از میوه درختچه خاردار زرشک (Berberis vulgaris)، بومی مناطق معتدل اروپا و آسیا، به‌دست می‌آید.

انواع زرشک شامل زرشک قرمز و سیاه است که قرمز آن در ایران رایج‌تر است.

این میوه خشک حاوی بربرین، آنتی‌اکسیدان و ویتامین C است و برای سلامت کبد، قلب، کاهش قند خون و عفونت‌های ادراری مفید است. در آشپزی ایرانی (زرشک‌پلو و مرصع‌پلو)، دمنوش، مربا و سس استفاده می‌شود. در طب سنتی برای تصفیه خون و درمان التهاب توصیه می‌شود.

 

سنجد (Russian Olive)

سنجد از میوه درختچه سنجد (Elaeagnus angustifolia)، بومی آسیای مرکزی و غربی، تهیه می‌شود. این درختچه مقاوم میوه‌های کوچک، نارنجی و آردی دارد. انواع سنجد شامل تازه و خشک است که نوع خشک آن رایج‌تر است. همچنین پودر سنجد به‌شکل رایجی استفاده می‌شود.

این میوه خشک سرشار از فیبر، کلسیم، آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین C است و برای سلامت استخوان‌ها، گوارش و تقویت سیستم ایمنی مفید است. سنجد در سفره هفت‌سین، میان‌وعده، پودر برای شیرینی‌پزی و دمنوش استفاده می‌شود. همچنین در طب سنتی برای درمان اسهال، درد مفاصل و بهبود باروری توصیه می‌گردد.

 

عناب (Jujube)

عناب از میوه درختچه عناب (Ziziphus jujuba)، بومی جنوب و شرق آسیا، به‌دست می‌آید. این درختچه میوه‌های قرمز یا قهوه‌ای شبیه خرما دارد. انواع عناب شامل تازه، خشک و شیرین‌شده است که بیشتر نوع خشک آن کاربرد دارد.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات غنی از ویتامین C، پتاسیم و آنتی‌اکسیدان‌هاست و به کاهش استرس، بهبود خواب، تقویت کبد و گوارش کمک می‌کند. عناب به‌صورت میان‌وعده، دمنوش یا در غذاهای آسیایی مصرف می‌شود. در طب سنتی چین برای تقویت انرژی چی و درمان بی‌خوابی کاربرد دارد.

 

آلو بخارا (Bukara plum)

آلو بخارا از خشک‌کردن میوه آلو (Prunus domestica)، بومی قفقاز و اروپا، تولید می‌شود. آلو بخارای تازه بنفش و یا قرمز رنگ است.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات سرشار از فیبر، پتاسیم، ویتامین K و آنتی‌اکسیدان‌هاست و برای بهبود یبوست، سلامت قلب و استخوان‌ها مفید است. در آشپزی ایرانی (خورش آلو، خوراک‌ها)، میان‌وعده و تهیه ترشی استفاده می‌شود. همچنین در طب سنتی برای دفع صفرا و بهبود گوارش کاربرد دارد.

 

لیمو عمانی (Dried lime)

لیمو عمانی از خشک‌کردن لیموترش شیرازی (Citrus aurantifolia)، بومی جنوب آسیا، تهیه می‌شود.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات سرشار از ویتامین C، فلاونوئیدها و اسیدهای آلی بوده و برای تقویت ایمنی، گوارش و کاهش چربی خون مفید است. در آشپزی ایرانی (خورش قیمه، قورمه‌سبزی) و دمنوش استفاده می‌شود. در طب سنتی هم برای درمان سرماخوردگی، نفخ و تصفیه خون کاربرد دارد.

ما در فروشگاه کهیلا، لیمو عمانی را در قسمت ادویه‌جات ارائه می‌کنیم.

 

انواع لوبیا (Beans)

​لوبیا یکی از اعضای خانواده حبوبات است که در غلاف رشد می‌کند و به‌عنوان منبعی غنی از پروتئین، فیبر، ویتامین‌های گروه B، آهن، منیزیم و آنتی‌اکسیدان‌ها شناخته می‌شود. این دانه‌ها در انواع مختلفی مانند لوبیا قرمز، سفید، چیتی، چشم‌بلبلی، سیاه و سبز یافت می‌شوند.

نوع قرمز لوبیا به‌دلیل خاصیت ادرارآوری و تأثیر مثبت بر کلیه‌ها معروف است. لوبیا سفید در کنترل قند خون مؤثر بوده و برای بیماران دیابتی مفید است. لوبیا چیتی منبع غنی پروتئین و ویتامین C است و به پیشگیری از سرطان روده کمک می‌کند. لوبیا سیاه دارای آنتی‌اکسیدان‌های قوی است که در کاهش خطر ابتلا به سرطان نقش دارند. لوبیا چشم‌بلبلی نیز در تقویت سیستم ایمنی بدن مؤثر است.

مصرف منظم لوبیا به بهبود سلامت قلب، کاهش کلسترول، کنترل قند خون و پیشگیری از برخی سرطان‌ها کمک می‌کند. برای بهره‌مندی از خواص لوبیا، توصیه می‌شود آن را به‌صورت کاملاً پخته مصرف کنید، زیرا مصرف خام یا نیم‌پز آن ممکن است باعث مسمومیت شود.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات در آشپزی ایرانی کاربرد گسترده‌ای دارد و در تهیه غذاهایی مانند قرمه‌سبزی، آش‌ها و خوراک‌ها استفاده می‌شود.​

 

عدس (Lentils)

عدس (Lens culinaris) یکی از قدیمی‌ترین حبوبات کشت‌شده است که به خانواده Fabaceae تعلق دارد. این گیاه علفی یک‌ساله، دانه‌های کوچک و دیسکی شکل دارد که در رنگ‌های مختلف مانند قهوه‌ای، سیاه، سبز، قرمز و زرد وجود دارد.

نوع قهوه‌ای عدس رایج‌ترین نوع است که پس از پخت شکل خود را حفظ می‌کند و برای سوپ‌ها، عدس پلو و خورشت‌ها مناسب است. عدس سبز طعمی فلفلی دارد و در سالادها استفاده می‌شود. عدس قرمز و زرد که به دال عدس معروف هستند به‌سرعت پخته شده و بافتی نرم دارند. عدس سیاه هم به‌دلیل شباهت به خاویار، به عدس بلگا معروف است و در سالادهای گرم استفاده می‌شود.

از نظر تغذیه‌ای، این نوع از انواع خشکبار و حبوبات منبع غنی پروتئین، فیبر، آهن و فولات است و به سلامت قلب، تنظیم قند خون و بهبود عملکرد گوارش کمک می‌کند. عدس در آشپزی‌های سراسر جهان، از جمله سوپ‌ها، خورش‌ها، سالادها و حتی انواع نان مصرف می‌شود.

در طب سنتی، عدس طبعی سرد و خشک دارد و برای سردمزاجان کمتر توصیه می‌شود.

نخود (pea)

نخود (Cicer arietinum )، گیاهی از خانواده Fabaceae ، دارای دانه‌های گرد و فرورفته است که به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود؛ نخود سفید (کابولی) و نخود قهوه‌ای (برنجی). نخود سفید بافت نرم‌تری دارد و بیشتر در آشپزی خاورمیانه استفاده می‌شود، در حالی که نخود قهوه‌ای برای پختن غذاهای برنجی مناسب‌تر است. نخود سیاه هم وجود دارد که البته کمیاب‌تر است.

از سوی دیگر، نخود سبز یا نخود فرنگی (Vigna unguiculata یا Phaseolus aureus )، هم به خانواده حبوبات متعلق است اما نوعی متفاوت از نخود است. نخود سبز ظاهری شبیه لوبیاچیتی دارد و بیشتر در آشپزی هندی و آفریقایی استفاده می‌شود. نخود سبز خشک‌شده در زمره انواع خشکبار و حبوبات قرار دارد، اما انواع تازه معمولا جزء سبزی‌جات طبقه‌بندی می‌شود.

از نظر تغذیه‌ای، نخود منبع غنی پروتئین گیاهی، فیبر، فولات، آهن، منیزیم و پتاسیم است. مصرف منظم آن به کنترل قند خون، کاهش کلسترول، بهبود گوارش، مدیریت وزن و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و دیابت نوع ۲ کمک می‌کند. همچنین، فیبر محلول موجود در این نوع از انواع خشکبار و حبوبات به تقویت باکتری‌های مفید روده و بهبود حرکات روده‌ای کمک می‌کند.​

در آشپزی، نخود در غذاهایی مانند فلافل، آبگوشت، حمص، آش، خوراک و سالادها استفاده می‌شود. آرد نخود نیز به‌عنوان جایگزین بدون گلوتن برای آرد گندم کاربرد دارد. نخود کبک‌دار (نخودچی نیز از نخود سفید (کابولی) تهیه می‌شود و معمولا به‌عنوان تنقلات استفاده شده و یا آرد آن برای تهیه شیرینی نخودچی استفاده می‌شود.

 

ماش (Mung beans)

​ماش (Vigna radiata) گیاهی یک‌ساله از خانواده حبوبات است که بومی هند بوده و در مناطق گرم و مرطوب مانند شمال ایران، لرستان و همدان کشت می‌شود. این نوع از انواع خشکبار و حبوبات دارای ساقه‌های خزنده، برگ‌های سه‌تایی و غلاف‌هایی حاوی دانه‌هایی به رنگ سبز، زرد یا قهوه‌ای است. ماش ریز (عمرانی) و ماش درشت از انواع آن هستند.

دانه ماش سرشار از پروتئین، فیبر، ویتامین‌های گروه B، آهن، منیزیم و آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتکسین و ایزوویتکسین است. این ترکیبات به کاهش فشار خون، کلسترول LDL و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و سرطان کمک می‌کنند.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات به‌صورت پخته یا جوانه‌زده مصرف می‌شود؛ جوانه ماش دارای آنتی‌اکسیدان و اسیدهای آمینه بیشتری است. در طب سنتی، ماش طبیعتی سرد و خشک دارد و برای رفع تب، گرمازدگی و تقویت اعصاب توصیه می‌شود. ماش اولین حبوباتی است که برای کودک استفاده می‌شود.

 

لپه (split peas)

لپه، فرآورده‌ای از نخود کفتری (Cajanus cajan) است که با جدا‌کردن پوست و دو نیم کردن دانه‌ها به دست می‌آید. این گیاه دولپه‌ای از خانواده حبوبات بوده و از نظر طب طب سنتی دارای طبع گرم و خشک است.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات سرشار از پروتئین، فیبر، ویتامین‌های گروه B (مانند B1، B6 و اسید فولیک) و مواد معدنی نظیر آهن، کلسیم، منیزیم و پتاسیم می‌باشد. خواص آن شامل کاهش کلسترول و فشار خون، بهبود عملکرد قلب، تقویت سیستم گوارش و پیشگیری از کم‌خونی می‌باشد. همچنین، به‌دلیل دارابودن فولات، برای زنان باردار مفید است.

لپه در غذاهایی مانند خورشت قیمه، آش‌ها و سوپ‌ها کاربرد دارد. برای کاهش نفخ، توصیه می‌شود پیش از پخت، لپه را خیسانده و آب آن را دور بریزید.​

 

باقلا (Broad bean)

باقلا (Vicia faba) گیاهی از تیره حبوبات که به‌صورت بوته‌ای رشد می‌کند و دارای غلاف‌هایی حاوی دانه‌های خوراکی است. این گیاه در مناطق معتدل کشت می‌شود و در دو نوع عمده‌ باقلای ریز (مصرف دام) و درشت (مصرف انسانی) شناخته می‌شود. همچنین این نوع از انواع خشکبار و حبوبات از نظر ظاهر نیز به دو دسته باقلا زرد و سبز طبقه‌بندی می‌شود.

دانه‌های این نوع از انواع خشکبار و حبوبات سرشار از پروتئین، فیبر، آهن و اسیدفولیک‌اند. باقلا خاصیت تقویت‌کنندگی عمومی دارد و به بهبود کم‌خونی کمک می‌کند. از آن در تهیه غذاهایی مانند باقالی‌پلو، خوراک باقلا و تنقلات خیابانی استفاده می‌شود.

 

سویا (Soybean)

سویا (Glycine max) گیاهی از خانواده حبوبات است که به‌صورت بوته‌ای رشد کرده و دانه‌های روغنی و پروتئینی تولید می‌کند. این گیاه بومی شرق آسیاست و در انواع زرد، سیاه و سبز کشت می‌شود. سویای زرد رایج‌ترین نوع برای تولید روغن و فرآورده‌های غذایی است.

این نوع از انواع خشکبار و حبوبات منبعی غنی از پروتئین، ایزوفلاون‌ها، فیبر و ویتامین‌های گروه B است. سویا به کاهش کلسترول، تقویت استخوان‌ها و بهبود عملکرد قلب کمک می‌کند. از آن در تهیه محصولاتی مانند شیر سویا، توفو، آرد سویا و انواع فراورده‌های گیاهی جایگزین گوشت استفاده می‌شود.

کینوا (Quinoa)

کینوا (Chenopodium quinoa) گیاهی شبه‌غله از خانواده‌ تاج‌خروسیان است که بومی مناطق آند در آمریکای جنوبی است. دانه‌های آن کروی و کوچک‌اند و در سه نوع اصلی سفید، قرمز و سیاه عرضه می‌شوند. کینوا سرشار از پروتئین کامل، فیبر، آهن، منیزیم و آنتی‌اکسیدان‌هاست و فاقد گلوتن است. این دانه به بهبود سلامت گوارش، کنترل قند خون و افزایش انرژی کمک می‌کند. از کینوا در تهیه سالاد، سوپ، غذاهای گرم و حتی دسرهای سالم استفاده می‌شود.

لازم به ذکر است که کینوا از انواع خشکبار و حبوبات محسوب نمی‌شود، بلکه یک شبه‌غله است، اما ازآنجا‌که به‌شکل خشک استفاده می‌شود ما آن را در این مقاله در زمره انواع خشکبار و حبوبات آورده‌ایم.

 

ذرت (Corn)

ذرت( (Zea maysگیاهی یک‌ساله از خانواده گندمیان است که بومی قاره آمریکا بوده و امروزه در سراسر جهان کشت می‌شود. این گیاه دارای ساقه‌های بلند، برگ‌های پهن و بلال‌هایی با دانه‌های زرد یا رنگارنگ است. انواع ذرت شامل ذرت دانه‌ای، ذرت شیرین، ذرت پاپ‌کورن و ذرت علوفه‌ای است.

ذرت غنی از کربوهیدرات، فیبر، ویتامین‌های گروه B و آنتی‌اکسیدان‌هاست و به سلامت قلب و گوارش کمک می‌کند. این دانه در تغذیه انسان، دام و صنایع غذایی کاربرد گسترده‌ای دارد و در تهیه غذاهایی مانند ذرت مکزیکی، نان ذرت، کنسرو، نشاسته و روغن ذرت استفاده می‌شود.

لازم به ذکر است که ذرت تازه جزء انواع خشکبار و حبوبات نیست، اما انواع خشک آن معمولا خشکبار محسوب می‌شود و به همین دلیل ما در این مقاله آن را ذیل انواع خشکبار و حبوبات آورده‌ایم.

 

خلاصه مقاله

انواع خشکبار و حبوبات از مواد غذایی مهم با ماندگاری بالا هستند. خشکبار شامل میوه‌های خشک (کشمش، خرما، انجیر، توت خشک) و مغزها (بادام، پسته، گردو، فندق) است که سرشار از کربوهیدرات، چربی‌های سالم، فیبر و ویتامین‌ها بوده و به‌عنوان میان‌وعده یا در شیرینی‌پزی استفاده می‌شوند. حبوبات مانند لوبیا، عدس، نخود، ماش، باقلا، سویا، کینوا و ذرت، منابع غنی پروتئین گیاهی، فیبر و مواد معدنی هستند و در غذاهایی مثل خورش، آش و سوپ کاربرد دارند. انواع و حبوبات به سلامت قلب، گوارش و کنترل قند خون کمک می‌کنند و از نظر فرهنگی و اقتصادی در تغذیه جوامع نقش مهمی دارند.